Osoby z niepełnosprawnościami od lat należą do grupy szczególnie zagrożonej wykluczeniem społecznym i zawodowym. Choć Polska podejmuje liczne działania mające na celu aktywizację tej grupy, wskaźniki zatrudnienia wciąż są znacznie niższe niż w przypadku osób pełnosprawnych. Obecna sytuacja na rynku pracy pokazuje, że nadal istnieje wiele barier – zarówno systemowych, jak i społecznych – które utrudniają osobom z niepełnosprawnościami pełne uczestnictwo w życiu zawodowym.
Stan zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami – dane na 2024/2025
Według najnowszych danych z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) oraz Głównego Urzędu Statystycznego (GUS), wskaźnik zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami w Polsce wciąż utrzymuje się na relatywnie niskim poziomie. Szacuje się, że:
- Współczynnik aktywności zawodowej osób z niepełnosprawnościami wynosi około 30–35%, w porównaniu do ponad 70% w populacji ogólnej.
- Stopa bezrobocia wśród tej grupy kształtuje się w granicach 10–12%, choć wielu ekspertów podkreśla, że dane te mogą być zaniżone, ponieważ znaczna część osób z niepełnosprawnościami w ogóle nie rejestruje się w urzędach pracy.
Co istotne, różnice regionalne są znaczące – największe problemy z zatrudnieniem występują na terenach wiejskich i w mniejszych miastach, gdzie dostęp do dostosowanych miejsc pracy i usług wspierających zatrudnienie jest ograniczony.
Bariery w zatrudnieniu
- Bariery architektoniczne i technologiczne – Wiele miejsc pracy wciąż nie jest dostosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami ruchowymi czy sensorycznymi. Brak wind, nieprzystosowane toalety, brak wsparcia technologicznego (np. czytników ekranu) to częste przeszkody.
- Stereotypy i uprzedzenia – Pracodawcy obawiają się zatrudniać osoby z niepełnosprawnościami, często z powodu niewiedzy. Panuje przekonanie, że taka osoba będzie mniej wydajna, częściej chorować lub że zatrudnienie będzie wiązało się z dodatkowymi kosztami.
- Problemy systemowe – Niejasne przepisy prawne, biurokracja, skomplikowane procedury uzyskiwania dofinansowań z PFRON oraz nieefektywna współpraca urzędów pracy z pracodawcami sprawiają, że zatrudnienie osób z niepełnosprawnościami nie jest wystarczająco wspierane.
- Niedopasowanie kwalifikacji – Często osoby z niepełnosprawnościami nie posiadają kwalifikacji wymaganych na rynku pracy. Wynika to m.in. z utrudnionego dostępu do edukacji i kursów zawodowych.
Inicjatywy i wsparcie
- Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON)
PFRON oferuje różnorodne programy wsparcia finansowego dla pracodawców zatrudniających osoby z niepełnosprawnościami, jak i dla samych pracowników. Do najważniejszych należą: dofinansowania do wynagrodzeń pracowników z orzeczeniem o niepełnosprawności, programy aktywizacji zawodowej i społecznej, refundacja kosztów przystosowania stanowiska pracy.
- Programy UE i NGO
W ostatnich latach realizowane były projekty finansowane z funduszy unijnych (np. z EFS+), które wspierały szkolenia, staże oraz integrację osób z niepełnosprawnościami na otwartym rynku pracy. Organizacje pozarządowe również odgrywają dużą rolę, oferując doradztwo, pośrednictwo pracy i wsparcie psychologiczne.
Dobre praktyki
W Polsce coraz więcej firm dostrzega wartość w zatrudnianiu osób z niepełnosprawnościami. Przykłady to m.in. sieci sklepów, centra obsługi klienta, zakłady pracy chronionej czy firmy IT, które wdrażają programy różnorodności i inkluzji. Dobrym wzorem są także spółdzielnie socjalne oraz przedsiębiorstwa społeczne, które łączą cele biznesowe z misją społeczną.
Mimo że sytuacja osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy w Polsce powoli się poprawia, nadal istnieje wiele obszarów wymagających interwencji. Kluczem do zmian jest współpraca pomiędzy administracją publiczną, organizacjami pozarządowymi i sektorem prywatnym. Każda osoba – niezależnie od stopnia sprawności – powinna mieć równe szanse na aktywność zawodową i godne życie. Dopiero wtedy będziemy mogli mówić o prawdziwie inkluzywnym społeczeństwie.